«Οποιος σπέρνει ανέμους θερίζει θύελλες» λέει μια παλιά παροιμία. Και σε Ευρώπη και ΗΠΑ παρακολουθούν εδώ και αρκετό καιρό τον τούρκο πρόεδρο, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, να καλλιεργεί «Τυφώνες» στην Ανατολική Μεσόγειο.
«Τυφώνες» made in Turkiye, που όσο μένουν σε επίπεδο ρητορικής και εντάσσονται σε μία ρουτίνα προεκλογικών απειλών, θα μπορούσαν να είναι «όλα καλά», ωστόσο η κατάσταση δυσκολεύει όταν αρχίζει να χτίζεται το αφήγημα της «ελληνικής απειλής».
Ερντογάν: Η στρατηγική της έντασης με την Αθήνα και ο ρόλος των εκλογών
Τα ελληνοτουρκικά αποτελούν ένα σημαντικό «όπλο» στο διπλωματικό παζάρι που διεξάγει ο Ερντογάν, με φόντο και τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Ενα παζάρι για την επιρροή της Τουρκίας στην περιοχή, την ανάδειξή της σε ισχυρή διπλωματική δύναμη, τους ενεργειακούς δρόμους, τα εξοπλιστικά που επιδιώκει η Αγκυρα αλλά και εν όψει των 100 ετών από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας.
Καταλυτικός, κάτω από αυτό το πρίσμα, είναι ο παράγοντας «εκλογές», καθώς ο Ερντογάν αναζητεί ψήφους σε δεξαμενές που μπορούν να «πνίξουν» το μείζον ζήτημα της οικονομικής κρίσης, το οποίο αποτελεί και τη μοναδική ρεαλιστική απειλή εναντίον του.
Οι απειλές της Τουρκίας εναντίον μέλους του ΝΑΤΟ, όπως η Ελλάδα, γίνονται συχνά θέμα στις σελίδες του διεθνούς Τύπου δείχνοντας τον Ερντογάν ως έναν «προβληματικό σύμμαχο», ιδιαίτερα σε μία περίοδο που η ενότητα στη Συμμαχία χαρακτηρίζεται «υψίστης σημασίας» και ορισμένοι, όπως η Γερμανία, αναζητούν και ρόλο διαμεσολάβησης.
Σε κάθε περίπτωση, ο «προεκλογικός πυρετός» εν όψει του 2023 ενίοτε «θολώνει» τα νερά για το τι ισχύει και τι όχι στα ελληνοτουρκικά.
Μύθος: Δεν υπάρχει καμία επικοινωνία Αγκυρας – Αθήνας.
Αλήθεια: Δεν υπάρχει διάλογος σε κάποιο επίσημο «τραπέζι» μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας, αφού διερευνητικές, Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, πολιτικές διαβουλεύσεις μεταξύ των υπουργείων Εξωτερικών αλλά και επίσημες συναντήσεις στο πλαίσιο της προώθησης της θετικής ατζέντας έχουν μπει στον «πάγο» μετά το «Μητσοτάκης γιοκ».
Ωστόσο τα τηλέφωνα ανάμεσα σε Νίκο Παναγιωτόπουλο και Χουλουσί Ακάρ συνεχίζουν να χτυπούν ακόμα και αν δεν ανακοινώνεται ή ακόμη και αν μένουν σε ευχές ή εκφράσεις συμπαράστασης.
Παράλληλα υπάρχει η πεποίθηση ότι ο δίαυλος μπορεί να λειτουργήσει σε μια δύσκολη στιγμή. Ο Ακάρ έχει επανειλημμένα επιχειρήσει να αξιοποιήσει επικοινωνιακά και την πρόσκληση στον Παναγιωτόπουλο να επισκεφθεί την Τουρκία, κάτι που και ο ίδιος ο τούρκος ΥΠΑΜ ξέρει ότι δεν μπορεί να υλοποιηθεί σε τέτοια ατμόσφαιρα.
Το ίδιο συμβαίνει και μεταξύ Νίκου Δένδια και Μεβλούτ Τσαβούσογλου, που επίσης ανταλλάσσουν μηνύματα, ωστόσο προσέχουν να μη συναντηθούν ούτε κατά τύχη σε διεθνή φόρα που συμμετέχουν, προς αποφυγή παρεξηγήσεων: Ούτε ο τούρκος ΥΠΕΞ ούτε ο τούρκος ΥΠΑΜ φαίνεται να έχουν εντολή για διάλογο.
Διάλογος υπάρχει και σε επίπεδο διπλωματών, αφού πληροφορίες αναφέρουν ότι ο τούρκος πρέσβης στην Αθήνα Μπουράκ Οζούγκεργκιν δεν έχει σταματήσει να περνάει την πόρτα του ΥΠΕΞ και να έχει συναντήσεις με στόχο ο πάγος να μείνει στην επιφάνεια.
Μύθος: «Διάλογος γιοκ» μέχρι τις εκλογές.
Αλήθεια: Η συνάντηση της διευθύντριας του διπλωματικού γραφείου του Πρωθυπουργού Αννας Μαρίας Μπούρα με τον εκπρόσωπο του Ερντογάν, Ιμπραχήμ Καλίν, με γερμανική διαμεσολάβηση, παρουσία του συμβούλου του καγκελάριου Ολαφ Σολτς, Γενς Πλέτνερ, στις Βρυξέλλες είχε τη δική της βαρύτητα.
Θεωρείται σημαντική ως κίνηση, αφού ήταν η πρώτη μετά το «Μητσοτάκης γιοκ» και την αναχώρηση της πρέσβεως Ελένης Σουρανή για τη Ρώμη. Το τι συζητήθηκε και αν υπήρξε αποτέλεσμα παραμένει «εμπιστευτικό», το βέβαιο όμως είναι πως έσπασε το «διάλογος γιοκ» έστω και μέσω Βερολίνου. Για την Αθήνα επιβεβαιώθηκε η βούλησή της για διάλογο.
Οι δηλώσεις Ερντογάν την επομένη έδειξαν ότι σε επίπεδο ρητορικής τουλάχιστον δεν υπάρχει διάθεση για αλλαγές. Σε κάθε περίπτωση ήταν το πρώτο βήμα, εάν κανείς θεωρήσει ότι υπάρχουν περιθώρια για επιστροφή Αθήνας και Αγκυρας στο τραπέζι του διαλόγου και σε μία κανονικότητα. Στην ίδια κατεύθυνση εμμέσως πλην σαφώς πιέζουν και οι ΗΠΑ, ενώ ενδιαφέρον να εμπλακεί έχει επιδείξει και η Γαλλία.
Ωστόσο καμία συνάντηση δεν μπορεί να λειτουργήσει εάν δεν το θέλουν οι ηγέτες των δύο χωρών, αφού το τανγκό θέλει δύο. Η Αθήνα έχει δείξει κάποια διάθεση να «χορέψει» στους ρυθμούς ενός διαλόγου, ωστόσο μία νέα συνάντηση Μητσοτάκη – Ερντογάν, και δη σε προεκλογική περίοδο, όπου αρκετοί αναζητούν «χρήσιμους εχθρούς» μοιάζει σχεδόν αδύνατη.
Μύθος: Προεκλογικό αφήγημα οι απειλές Ερντογάν.
Αλήθεια: Ο τούρκος πρόεδρος δείχνει να χτίζει ένα «αφήγημα ελληνικής απειλής», το οποίο υιοθετείται και από την αντιπολίτευση. Η πολεμική ρητορική είναι σαφώς συνδεδεμένη με τις εκλογές, ωστόσο δεν περιορίζονται εκεί αφού χτίζεται μία στρατηγική γύρω από τα ελληνοτουρκικά, ρόλο στην οποία παίζουν – τουλάχιστον σε συμβολικό επίπεδο – τα 100 χρόνια της Τουρκικής Δημοκρατίας.
Η Τουρκία θέλει να αυξήσει την επιρροή της στην ευρύτερη περιοχή και το διεκδικεί εν όψει και των ενεργειακών σχεδιασμών που προωθούνται. Διπλωματικές πηγές σημειώνουν δε ότι τα μηνύματα στην Αθήνα αρκετές φορές έχουν αποδέκτη και την Ουάσιγκτον με στόχο να λάβει αποφάσεις υπό πίεση για ζητήματα που αφορούν την Τουρκία.
Την ίδια στιγμή η Ελλάδα, με τη στήριξη των ΗΠΑ, επιχειρεί ενδυνάμωση του ρόλου της στα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο μέχρι τη Βόρεια Αφρική τόσο ως ενεργειακός κόμβος όσο και ως αναβαθμισμένος παράγοντας σταθερότητας και γεωπολιτικός παίκτης του ΝΑΤΟ.
Μύθος: Ο Ερντογάν οργανώνει «θερμό επεισόδιο» στο Αιγαίο.
Αλήθεια: Ο Ερντογάν ψάχνει – ενδεχομένως – ένα «ατύχημα» στο Αιγαίο που θα μπορεί να χρεώσει στην Ελλάδα. Το 2022, όπως επισημαίνουν όλοι οι διπλωμάτες – Ελληνες, Τούρκοι και όχι μόνο – δεν είναι 2020. Ολοι συμφωνούν ότι η απειλή «μπορεί να έρθουμε μία νύχτα» δεν είναι εύκολο να υλοποιηθεί.
Ωστόσο σε Μέγαρο Μαξίμου και Πεντάγωνο παραμένουν στο τραπέζι τα σενάρια για μία κρίση κοντά στις εκλογές ή ανάμεσα στις δύο αναμετρήσεις στο πεδίο του Μεταναστευτικού, της αλιείας, ή στον αέρα. Ενας άλλος φόβος είναι μία από τις δύο πλευρές να παρασυρθεί περισσότερο από όσο θα έπρεπε από δηλώσεις που αγγίζουν ή και ξεπερνούν τα όρια του εθνικισμού και επιχειρήσει κάτι εκτός ορίων.
Κυβερνητικές πηγές υπογραμμίζουν επ’ αυτού ότι η Αθήνα πρέπει να αποφύγει πάση θυσία το «λάθος». Η Τουρκία, από την άλλη πλευρά, κόπτεται να αποδείξει και στο πεδίο ότι η Ελλάδα είναι αυτή που αμφισβητεί τις διεθνείς συνθήκες και παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, στρατηγική που συνδέεται με τις τουρκικές αιτιάσεις περί αποστρατιωτικοποίησης των νησιών, παραβίασης των δικαιωμάτων της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης, αλλά και «εγκλημάτων πολέμου» από την πλευρά της Αθήνας και των Βρυξελλών στο Μεταναστευτικό.
Την ίδια στιγμή, η Αγκυρα καταγγέλλει την Αθήνα για το εξοπλιστικό της πρόγραμμα, με το βλέμμα στις συμμαχίες που επιδιώκει να χτίσει η Ελλάδα, μέσω της υπογραφής συγκεκριμένων συμβολαίων στον τομέα της άμυνας.
«Ταϊφούν», απειλές περί ερευνών για υδρογονάνθρακες στη «Γαλάζια Πατρίδα», υπερπτήσεις και παραβιάσεις στοχεύουν στην αύξηση της ανησυχίας και την οικοδόμηση ενός κλίματος ανασφάλειας που θα μπορούσε να συμβάλει στο «ατύχημα», όταν κριθεί απαραίτητο…
Απο τον Βόσπορο στο «Μητσοτάκης γιοκ»
13 Μαρτίου 2022. Μητσοτάκης – Ερντογάν συναντιούνται ατενίζοντας στον Βόσπορο και συμφωνούν για ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας. Το κλίμα χαρακτηρίζεται καλύτερο από το αναμενόμενο και την «παράσταση» κλέβει ο χαλβάς της Εμινέ Ερντογάν και ένα βιβλίο συνταγών που κάνει δώρο ο τούρκος πρόεδρος στον Πρωθυπουργό.
16 Μαΐου 2022. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης πραγματοποιεί επίσκεψη στην Ουάσιγκτον και έχει συνάντηση με τον Τζο Μπάιντεν. Ενημερώνει την Ουάσιγκτον για χάρτες, υπερπτήσεις, παραβιάσεις, προκλήσεις και απευθύνει ομιλία στο Κογκρέσο.
23 Μαΐου 2022. «Μητσοτάκης γιοκ» δηλώνει ο Ερντογάν και Ελλάδα – Τουρκία μπαίνουν σε νέο κρεσέντο έντασης, με τον τούρκο πρόεδρο να εξαπολύει απειλές για «πυραύλους» κατά της Αθήνας και να υπόσχεται «τουρκικούς τυφώνες».
