«Οι οικονομικές δυσκολίες της χώρας… έδρασαν ευεργετικά για τον Πολιτισμό». Αυτό ανέφερε σε ομιλία της, η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, στα εγκαίνια του Μουσείου «Σπίτι του Ελύτη».
Αναλυτικά τα όσα ανέφερε η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη:
«Αξιότιμε κύριε π. Πρωθυπουργέ,
Κυρία και Κύριοι Υπουργοί
Κύριε Δήμαρχε,
Κυρίες και κύριοι,
Φίλες και φίλοι,
Αυτό το κτήριο, ενδιαφέρον δείγμα της αθηναϊκής αστικής αρχιτεκτονικής, το οποίο από σήμερα μεταμορφώνεται σε «Σπίτι του Ελύτη – Μουσείο Ελύτη», απαλλοτριώθηκε, όπως και άλλα στην ίδια γειτονιά, από το Υπουργείο Πολιτισμού, δεκαετίες πριν, προκειμένου να κατεδαφιστούν και να ανασκαφούν, ικανοποιώντας τον κρατικό σχεδιασμό των τελευταίων δεκαετιών του 19ου αι., που προέβλεπε την ενοποίηση της Αρχαίας Αγοράς των Αθηνών με τη Ρωμαϊκή Αγορά.
Είναι η μοναδική περίπτωση κύριε Πρόεδρε, που οι οικονομικές δυσκολίες της χώρας… έδρασαν ευεργετικά για τον Πολιτισμό. Οι κατεδαφίσεις και οι ανασκαφές καθυστέρησαν λόγω οικονομικής δυσπραγίας. Συν τω χρόνω, καθεστηκυίες νοοτροπίες άλλαξαν. Έτσι, το Υπουργείο Πολιτισμού βρέθηκε να έχει στην κατοχή του ενδιαφέροντα ακίνητα στην Πλάκα, που σταδιακά παρήκμαζαν, ενώ κάποια, εν τω μεταξύ, μετατράπηκαν σε ερείπια.
Από το 2019, στρατηγική επιλογή μας είναι αυτό το κτηριακό απόθεμα να διασωθεί, να αποκτήσει νέες χρήσεις, αφιερωμένες στα γράμματα και τις τέχνες, συμβατές με τα δεδομένα της περιοχής. Στόχος μας είναι η ένταξή τους σε μία πολιτιστική διαδρομή -αναδεικνύοντας τις προσωπικότητες και το έργο των νεώτερων μεγάλων δημιουργών μας. Οδυσσέας Ελύτης εδώ, Κάρολος Κουν λίγο πιο πάνω, Κωστής Παλαμάς σε μικρή απόσταση από δω- στην καρδιά της πλέον ιστορικής γειτονιάς της Αθήνας, ανάμεσα στα αρχαία κατάλοιπα, που υπήρξαν εναύσματα δημιουργίας γι αυτούς. Και αυτό ως μέρος της πολιτικής μας, της γόνιμης όσμωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς με τη νεώτερη και τη σύγχρονη δημιουργία, της οποίας η πρώτη αποτελεί αστείρευτη και αναντικατάστατη πηγή έμπνευσης.
Απόψε, εδώ, ευωδώνεται μια ιδέα της Ιουλίτας Ηλιοπούλου, κοινωνοί της οποίας γίναμε το 2013. Με το Μνημόνιο Συνεργασίας, μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και της Αστικής μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας «ΑΕΡΤΟΝ» παραχωρείται στην τελευταία, το οίκημα αυτό, το «Σπίτι του Ελύτη». Το Υπουργείο Πολιτισμού αποκατέστησε το κτήριο και έχει αναλάβει να καλύπτει ετησίως λειτουργικές δαπάνες του Σπιτιού-Μουσείου. Έτσι, η Πολιτεία αποδίδει το Μουσείο ως ελάχιστο δείγμα τιμής στο έργο ενός από τους εμβληματικότερους εκπροσώπους των νεότερων ελληνικών γραμμάτων.
«Σ’ αυτά τα πενήντα τετραγωνικά εργάζομαι και ζω εδώ και πολλά χρόνια. Ούτε είχα, ούτε θα ήθελα να έχω ποτέ περισσότερα. Όχι ότι παριστάνω τον ασκητή. Ο άνθρωπος πιστεύω ότι δεν πρέπει να στερείται από τίποτε. Πρέπει όμως να αρκήται και στα απαραίτητα. Η πολυτέλεια, το περιττό σε απομακρύνουν από το ουσιώδες, σε διαλύουν». Με αυτά τα λόγια περιέγραφε, τον Νοέμβριο του 1975, σε συνέντευξή του στην Καθημερινή και τη Σούλα Αλεξανδροπούλου, το σπίτι επί της οδού Σκουφά 23, ο Οδυσσέας Ελύτης. Εκεί που έμελλε να ζήσει έως το τέλος.
Σήμερα, εδώ, επί της οδού Διοσκούρων 4, το «Μουσείο Ελύτη» είναι κάτι ανάλογο. Αρκείται, κατά την εντολή του, στα απαραίτητα, χωρίς πολυτέλεια, που να απομακρύνουν από το δικό του, το σπουδαίο, το μεγάλο, το ουσιώδες: Το έργο του, απόλυτα συνυφασμένο με τη ζωή του.
«Ναι, αγαπάω τ΄ αντικείμενά μου και ζω μαζί τους. Όταν ταξιδεύω, μου λείπουν. Τίποτε εδώ δεν είναι ακριβό ή πολύτιμο. Έχουν, όμως, όλα για μένα μια σημασία, συνδέονται με την ποίησή μου, τη ζωή μου, τα ταξίδια μου. Το μικρό τραπεζάκι στη γωνία προέρχεται από τ’ αρχοντικό του Διονυσίου Σολωμού. Εκείνο το ξυλόγλυπτο είναι από μπάντα καραβιού, ίσως από τέμπλο. Η λιθογραφία πλάι στο κρεβάτι μου, δώρο του Ματίς με ιδιόχειρη αφιέρωση».
Αυτά τα αντικείμενα είναι που περιβάλλουν τον επισκέπτη του Μουσείου, τον μελετητή του έργου του, τον μαθητή, που θα θελήσει να μάθει κάτι περισσότερο από τους λίγους στίχους του «Αξιον εστί»,που διαβάζει στο σχολικό του εγχειρίδιο.
Ο Ποιητής, ο «τιμαριώτης του ουρανού», που ήθελε να ονειρεύεται «μακριά από τη λοιμική της πολιτείας», αποκτά, μία ημέρα ακριβώς πριν από τα γενέθλιά του, τη δική του στέγη, όπου θα φυλάσσεται και θα προστατεύεται, θα ζει, εσαεί, το ανεκτίμητο αρχείο του για τις επόμενες γενιές. Σ αυτό το κτήριο βρίσκεται θησαυρός πολύτιμος: Οι σχεδόν 1.000 τίτλοι των βιβλίων του, περιοδικά, φωτογραφικό, κινηματογραφικό και ηχητικό υλικό, όλα μοναδικές αναφορές στο έργο του. Οι πρώτες εκδόσεις των 52 έργων του, οι μεταφράσεις αλλά και τα ευφάνταστα και πολύτιμα εικαστικά του έργα, με μνήμες από το απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου. Όλα πλήρως προσβάσιμα στους μελετητές του, χάρη στην άφατη γενναιοδωρία της Ιουλίτας Ηλιοπούλου.
Κύριε Πρωθυπουργέ,
Το «Σπίτι του Ελύτη» προσβλέπει να υπηρετήσει ουσιαστικά στη διάχυση του έργου του μεγάλου ποιητή στο ευρύ κοινό. Το corpus των δημιουργημάτων του συγκεφαλαιώνει ιδανικά και συσχετίζεται αδιάλειπτα με τη ζωή του. Ακόμη και ο μοναδικός Ελύτης, με την αδιάπτωτη απήχησή του, με την ακατανίκητη έλξη που ασκεί στις νεότερες γενιές, είχε ανάγκη από ένα σημείο αναφοράς, από ένα κέλυφος που να στεγάζει και να ανασυστήνει την εργοβιογραφία του. Με αυτό το σκεπτικό και αυτή τη μορφή έχει δομηθεί το «Σπίτι- Μουσείο Ελύτη», που σήμερα εσείς εγκαινιάζετε.
Είμαι βέβαιη ότι θα αναρριπίσει το γόνιμο ενδιαφέρον για το έργο του, ότι θα δώσει εναύσματα για τη μελέτη υποφωτισμένων πλευρών του, ότι θα εμπνεύσει νέες προσεγγίσεις, θα οδηγήσει σε επανεκτίμηση του κριτικού και δοκιμιακού του έργου, θα ανιχνεύσει τις επιρροές που δέχθηκε αλλά και εκείνες που άσκησε. Προσμένοντας και προσβλέποντας να δούμε εκείνες τις πλευρές «του αληθινού ποιητή, που τάσσεται πάντοτε με τα δύσκολα κι ας ξέρη ότι ίσα-ίσα γι’ αυτό δεν θάχη ποτέ καμμιάν ανταμοιβή», όπως, ο ίδιος αδιόρατα υπαινικτικά μας είπε σε μια συνέντευξή του, το 1973.
Το «Σπίτι του Ελύτη» που σας υποδέχεται απόψε, είναι αποτέλεσμα συστηματικής και συντονισμένης δουλειάς πολλών, με αγάπη για τον Ποιητή.
Είμαστε ευγνώμονες στην Ιουλίτα Ηλιοπούλου, θεματοφύλακα του έργου και της ακριβής του μνήμης, για την αδιατάρακτη συναντίληψη, την άψογη συνεργασία, αλλά κυρίως για την αγάπη, την αφοσίωση και την ακατάβλητη υπομονή και επιμονή, με την οποία περιέβαλε το εγχείρημα.
Τον Αλέξανδρο Σαμαρά και τους συνεργάτες του, για την ευγενική χειρονομία τους να προσφέρουν στο Υπουργείο Πολιτισμού τη μελέτη αποκατάστασης του κτηρίου. Τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, ιδιαίτερα τη Διεύθυνση Προστασίας και Αναστήλωσης Νεώτερων Μνημείων, που ανέλαβε το έργο της αποκατάστασης του κτηρίου.
«Πάμε μαζί κι ας μας λιθοβολούν/ Κι ας μάς φωνάζουν αεροβάτες/
Φίλε μου, όσοι δεν ένιωσαν ποτέ με τι/ Σίδερο με τι πέτρες τι αίμα τι φωτιά/
Χτίζουμε ονειρευόμαστε και τραγουδούμε».
Οδυσσέας Ελύτης, «Σώμα του καλοκαιριού», από τον «’Ήλιο τον πρώτο».
